اويغور تورك ميتولوژيسينده قادين قهرمانلار 

تورك كولتور تاريخينده، كيشي قهرمانلارين يانيندا قادين قهرمانلارين گره ك ميتولوژيك آنلاتمالاردا گركسه آيري سؤزلو كولتور اورونلرينده اؤنملي بير يئري اولدوغو بيلينمكده دير. اويغور توركلري نين ميتولوژيك آنلاتمالاري باشدا اولماق اوزره، دستان، افسانه و خالق شئعيرينده ده چشيدلي قادين قهرمانلار يئر آلماقدادير. 

     اويغور توركلري نين ميتولوژيك سيستئمينده، دستانلاريندا،افسانه لرينده و خالق شئعيرينده بيرچوخ قادين قهرمان يئر آلماقدادير.بعضي سؤزلو كولتور اورونلري، قادين قهرمانلارين حياتلاري اطرافيندا اولوشموشدور. بو سؤزلو ياراتمالاردان بير بؤلومونده قادين قهرمانلارين ايسلامييتي يايماق اوچون بوديست لرله اولان موجاديله لري آنلاتيليركن، بير بؤلومو ده چين-مانچو يؤنتيمي نين ظولم و ايشكنجه لرينه قارشي موجاديله لري آنلاتيلماقدادير. آيريجا بعضي سؤزلو ياراتمالاردا، بو قادين قهرمانلارين كولتور-مدنييت قهرماني اولاراق تورك كولتور تاريخينه ائتكي و قاتقيلاري آنلاتيلماقدادير.  

      اويغور توركلري نين سؤزلو آنلاتمالاريندا يئر آلان ميتولوژيك قادين قهرمانلاردان بيري اوماي آنادير. اوماي، تورك ميتولوژيك سيستئمينده يئر آلان اؤنملي تانريلاردان بيريدير. تورك ميتولوژيسييله ايلگيلي آراشديرمالار،  ” تانري “  قاورامي نين گؤي له يئرين بيرليگي شكلينده دوشونولن ايلاهي دوزنله و بو دوزه ني ياراديب ياشادان اولو گوجله باغلي اولاراق اورتايا چيخديغيني گؤسترمكده دير. يئر ايله گؤيون اصلينده بير اولدوغو، بونلارين سونرادان آيريلديغي ايله ايلگيلي ميتلر –اويغور توركلرينده كي   ” يئر و ايلاهي اؤكوز ” ، قازاخ توركلرينده كي   ” گؤي نئجه يوكسلدي ” ، سالورلارداكي  ” خودا-نين گؤي و يئري پوفله يرك ياراتماسي ” ، تويغونلارداكي  ” گؤي ايله يئرين اولوشماسي ” ، موغوللارداكي ” گؤي ايله يئرين اولوشماسي ” ، مانچولارداكي  ” تانري نين دونياني   ياراتماسي “  باشليقلي ميتلر بو تئزي دستكلر نيته ليكده دير. آلتاي ياراديليش ميتلرينده اولگن و قاراخان-ا ياراتما امريني وئرن آنا دا بونو تاييد ائتمكده دير. اويغور توركلري نين  ” اسما پري “  ميتينده بئله دئيلمكده دير:  ” گؤي اوزو ملكلري نين پاديشاهي، بوتون ملكلردن گوزل ايميش و گؤي اوزونون يئددينجي قاتيندا ياشايار ايميش. طبعيت ده كي بوتون اولايلار، بو ملگين احوال  دييشيملرينه گؤره گرچكلَشيرميش. يعني،بو ملك گؤزونو آچسا، گونش دوغوب بوتون كاينات آيدينلانيرميش؛اويوسا، بوتون كاينات قارانليغا بورونورموش؛ آغلاسا، ياغمور ياغارميش؛گولسه، قار ياغارميش؛ آغزيني آچسا فيرتينا قوپارميش؛ نفس آلسا روزگار چيخارميش. قاشيني چاتسا هاوا پوزولورموش؛ سينيرلنسه يئراوزو ترپَنرميش؛ قاشيني اويناتسا گؤي قوشاغي مئيدانا گليرميش. بوندان دولايي اونا ‘سما پري’ دئميشلر. ” بوراداكي  ” اسما پري ” ، يعني ” گؤيلرين پريسي “  گؤي تانري’دان باشقا بير شئي دئييلدير. اسما پري ايله ميتولوژيك آنا آراسينداكي ايليشكي ده اولدوقجا آچيقدير. اگر يئر ايله گؤيون باشلانغيجدا بير اولدوغو حاققينداكي گؤروش دوغرو ايسه، گؤك ايله يئرين آيريلماسييلا، اصلينده تك اولان اولو آنا ويا ميتولوژيك آنا گؤي تانري و  يئر-سو تانريسي اولاراق ايكييه آيريلميش اولماليدير. او زامان گؤي تانري و يئر-سو تانريسي نين اولو آنا/ميتولوژيك آنا (آنا ياياچي) كيمي هم ياراديجي هم يوخ ائديجي، هم حيات وئريجي هم اؤلدوروجو، هم وئريجي هم آليجي اؤزلليكلريني اورتاق كؤكَنه دايانديرا بيله ريك. ياراديجي گؤي تانريدان گونش تانري، آي تانري، اولدوز تانريسي، اولگن، قاراخان؛يئر-سو تانريسيندان اوماي/ماي انه/پايانا/بايانا/آيييسيت، داغ،چاي و اورمان اييه لري اورتايا چيخميشدير. يوخ ائديجي گؤي تانريدان ايلديريم تانريسي، شيمشك تانريسي، اژدرها، ارليك؛ يئر-سو تانريسيندان آلباستي/ال قاريسي/يالماووز/جَلبَگن/مستان كَمپير/قارا اوماي اورتايا چيخميشدير. بوتون بو تانريلار، ايلاهلار و اييه لر، اولو آنا/ميتولوژيك آنانين هم ياراديجي هم يوخ ائديجي، هم ياشام وئريجي هم اؤلدوروجو، هم اركك هم ديشي اؤزلليكلريني داشيرلار. يئر-سوتانريسيندان بيري اولان اوماي دا هم قوروجو (آغ اوماي) هم يوخ ائديجي اؤلوم ملگي (قارا اوماي) فونكيسيونونا صاحيب دير. اوماي، تورك ميتولوژيك سيستمينده قادين و اوشاقلارين قوروجوسو دئييل، عيني زاماندا حئيوانلارين، قبيله نين ده قوروجوسودور. اونون بو قوروجولوق فونكسييونو عيني زاماندا اونون قهرمان، ساواشچي يؤنونه ده ايشارت ائدر. آلتاي-سايان خالقلاريندا اومايين سمبوليك تصويري نين اوخ و يايدان اولوشماسي دا بونو گؤسترمكده دير. بورادا اوخ و يايين اوغوز قاغان دستانينداكي و تورك سياسي-ديپلوماسي تاريخينده كي  يئريني خاطيرلاماق گره كير. اوشاقلاري كؤتو روحلارين سالديريسيندان قوروماق اوچون قوللانيلان پيچاق، خنجر، قايچي وتوفنگلر، اومايين سيلاحلاري يا دا اوماي ايله اؤزدشلشديريلميش سيلاحلار اولماليدير. تلئوتلار ماي-انه (ياني اوماي آنا)ني دالغالي گوموش ساچلي،گؤي ده كي  گؤي قورشاغيندان ائنن و آلتين يايي سايه سينده اوشاقلاري قورويان، گنج، گوزل بير قادين (هردن گنج قيز) اولاراق دوشونورلر. گ.و. دلوژنوسكايا، كوديرگه قاياسيندا بولونان بير تصويرده، اوشاقلارين و ساواشچيلارين قوروجوسو، بركتين تانريجاسي، تانريجا اومايين اوچ بوينوزلو، سوسلو باشلي قادين اولاراق تصوير ائديلديگيني بليرتير. گ. و.دلوژنوسكايايا گؤره، بوراداكي اوچ موستو باي اوني (اوچ بوينوزلو قوتسال آنا)، اورخون كيتابه لرينه يانسييان  ” قوتسال آنا “  اومايلا پارالئل ليك گؤسترمكده دير.قادينلارين ساواشچيليغييلا ايلگيلي ايسه، مئرلين استون بئله دئيير: ” ساواشچي يا دا آوجي،ايگيد عسگر يا دا كسكين نيشانجي اولاراق سايغي گؤرن قادين تانري، بعضن ان ‘آليشيلماديق اريل’ نيته ليكلره صاحيب گؤستريلير، گوجونون و ايگيدليگي نين اونو اوچوقلاشديرديغينا، تينسل آچيدان آنورمال لاشديرديغينا اينانيلير. بعضي افسانه لر، قاديني ساواشلاردا اؤندر،گوجلو و اوركلي بير ساواشچي اولاراق تانيملار. سونرالاري كلاسيك يونان ادبيياتي نين آمازونلار آدييلا آنديغي قادين عسگرله ايلگيلي ساييسيز قئيد،تانريجايا ايگيد بير ساواشچي اولاراق تاپينيلديغيني گؤسترمكده دير.اويغور توركلري نين سؤزلو آنلاتمالاريندا اوماي سئوگي ايلاهي،حاميله  قادينلارين تاپديقلاري ايلاه و كيچيك اوشاقلاري قورويان ايلاه اولاراق آنلاتيلماقدادير:  ” عالمين اوزه ري، ياراديجي تانري نين ياشاديغي يئر اولوب، نورلو وپارلاق بير مكانميش. اوستده كي  پارلاق مكان ايله آلت داكي قارانليق يئر آراسيندا اوماي وارميش. او، اؤولادلارينا توپراق و سو وئرن ‘باخت ايلاهي’ اولاراق بيلينيرميش. ‘اوماي ايلاه’، عيني زاماندا سئوگي ايلاهي، حاميله  قادينلارين تاپديقلاري ايلاه و كيچيك اوشاقلاري قورويان ايلاه اولاراق دا قبول ائديليرميش. ” ديني-ميتولوژيك وارليق اولان اومايين قوروجو و بو گؤرَوين گره گي اولان قهرمانليق و ساواشچيليق فونكسييونو خالق ادبيياتي نين چئشيدلي تورلرينده فرقلي شكيللرده ايشلنميش، داللانديريلميش و زنگينلشديريلميشدير. اويغور توركلري نين  ” آنا قوووق حقيده ” آدلي افسانه سينده، خالقيني قوروماق اوچون يالماووزلا ساواشان  ” آنا ” ؛  ” چين تؤمور باتور “  دستانيندا آغابگيني قوروماق اوچون تك باشينا بير اوردويلا ساواشان  ” مَختومسولا “  اومايين اويغور سؤزلو كولتورونده كي  يانسيمالاريدير. 

    قايناق : تورك سؤزو  

    كؤچورن : آيدا بيات