اؤزگور قادين

آذربايجان قاديني

قادين حاقدا دوشونجه لر

+0 به یه ن

قادين حاقدا دوشونجه لر

    

    قادين ائله لاپ قديمدن جمعيتين اساس داياق نؤقطه لريندن بيري اولموشدور. آنا اركليك دؤورونده ايسه او خوصوصي مؤوقئعيه ماليك ايدي.ايلك  ايبتيداي اينسانلارين ييغيجيليقلا مشغول اولدوغونو گؤتورسك، بورادا دا اساس ايشين قادينلارين اوزرينه دوشدويونو نظره آلساق بو بئله دير.سونراكي دؤورلرده صينيفلشمه نين مئيدانا گلديگي دؤورلرده اينسانلارين يئني اراضيلر اله كئچيرمك ايسته يي موحاريبه لرله نتيجه له نيردي كي،بو دا بير قدر قادين مؤوقئعيني ضعيفلتمه يه باشلادي.آنا اركليك اؤز يئريني آتا اركليگه دَييشدي. 

    قادينا آيري بير فرد كيمي ياناشماق بير قدر دوزگون اولمازدي.قادين و يا كيشي دونيايا بير اينسان كيمي گلير،اونلار آراسيندا اينساني كئيفيت باخيميندان هر هانسي بير فرق قويماق دوزگون اولمازدي.قادين كيشيدن بير جينس كيمي، يعني ديشي فرد كيمي فرقله نير(ائله قادين سؤزونون آنلامي دا عكس جينس دئمكدير).فرقي يوخدور قادين يا كيشي هر ايكيسي نين اينسان كيمي فورمالاشماسي موحيط و اؤزونوتربييه دن آسيليدير.گؤتورورسن قاديني اوندا قادينليق ورديشلري سونرادان يارانير،جينس كيمي ايسه بيولوژي عاميللر وار.تدريجن ايسه او ايرثي اولاراق قارشي فرددن اؤز فرقليليگيني حيسس ائدير.ديقت يئتيرنده گؤرورسن كي،ائركن ياشلاردان اونلارين فرقلي ماراقلاري وار (قادين و كيشيده).اصلينده  ” قادين منيم دونيا گؤروشومده “  دئينده مسله يه عومومي اينسان آسپئكتيندن ياناشماماق مومكون دئييل.نه درجه ده دوزگون ياناشديغيمي دئيه بيلمرم آما بو منيمچون بئله دير. 

  قادين پوزغون اينسان كيمي 

  اينسان فرديتيني موحيطله علاقه لنديرديگيميز كيمي بونو دا موحيطله علاقه لنديرمك اولار. 

1-    بير قروپ قاديني گؤتورك اونون ماددي دورومونون اولماماسي و يا آز اولماسي اونو بو ايشه سؤوق ائدير.او بو ايشدن ذؤوق آلمير، ساده جه بونون قارشيليغيندا آلاجاغي مواجيبي گؤزله يير. 

2-    ايكينجي بير قيسمي بو ايشدن ذؤوق آلماق خاطيرينه(مسله نين طيببي،بيولوژي سببلري ده وار) ايكينجي قروپ قادينا عكسينه  ” پروسئسين اؤزو ماراقليدير ” .اصلينده بونو پوزغونلوق كيمي قلمه وئرمك اولماز.بونا باخماياراق اونلار جمعيتين قيناق اوبيئكتينه چئوريليرلر. 

3-    ديگر بير قيسمي عاييله ده اولان موناقيشه سببيندن (بو همده كور-كورانه نيكاحلار اوجباتيندان)باش وئرير.قئيد ائتديگيميز عاييله موناقيشه سيني بيرينجي سببله ده علاقه لنديرمك اولار. 

4-    و نهايت ان اساسي آزاد جمعيت و آزاد موحيط پروبلئميدير كي،بو سببدن  ده قادينين اصلينده نئجه اولدوغونو گؤره بيلميريك. 

  قادين اخلاقي 

  عوموميليكده باخاق.ايلك اوللر هله اينسانلاردا  شوعور فورمالاشمادان اؤنجه اخلاق(هم ده ائتيكا) وار ايديمي؟يقين كي،يوخ.تدريجن درك ائتمه ياراندي.اونلار نَيين دوزگون،نيين دوزگون اولماديغيني اؤزلري اوچون موعينلشديرديلر.و  ” اخلاقلي اولماق “  كيمي فيكير فورمالاشدي.او گون اوچون آكتوال اولان آرتيق اؤز آكتوالليغني ايتيردي و بو نورمالار تدريجن دييشدي.قادين و كيشي نين آيريليقدا نورمالاري( اصلينده قانونلاري)موعيينلشدي.هر سئكتورون اؤز اخلاق نورمالاري مؤوجود اولدو. 

  قديم يونان فيلوسوفلاري سوكرات، پلاتون، و آريستوتئل اخلاق ساحه سينده اورتاق مخرجه ماليكديرلر.اونلار سعادت و كامالا چاتماغي اخلاقين باشليجا عونصورو حساب ائتميشلر.لاكين سوكرات اخلاق قانونلاري نين ثابيت اولدوغونو گؤستريردي.سوفيستلرسه عكسينه. 

  بس اخلاق ندير؟ ” اخلاق “  سؤزو  ” خولق “  سؤزونون جمع فورماسيدير خولق  ” داورانيش “  دئمكدير. اخلاقلي اولماق هم ده  ” معنوياتلي “  دئمكدير.دئمه لي معنويياتلار – معنوي اولماقلار – اساس گؤتورولمه ليدير.بورادان دا بئله نتيجه چيخير كي،قادين  ” مني “  ائله اونون اخلاقيدير. 

  قادين آذربايجان مئنتال دگرلرينه گؤره باشقا،ايسلامي اخلاق ديرلرينه گؤره باشقا،فلسفي اخلاقي دگرلره گؤره آيري،غرب تفككور طرزينده تامام آيري جوردور. 

  شرق موحيطيده همچنين بيزده قادين  ” آلت ” – اي عوض ائدير.او،اؤز كيشيسيندن تام آسيليدير؛اونا عاييله ده،ايجتيماعيتده، محل قويان يوخدو؛اؤز مطبخينده اوتوروب يئمكلريني بيشيره-بيشيره گونونو سئرياللارين قاباغيندا كئچيرير.قونشو قادينلارلا لاققيرتي وورور؛او اؤز كيشيسينه آنجاق اوشاق دوغوب نسيل آرتيرماقچون يارايير.(اخي اونلارا واليدئينلر خئيير-دوعا وئريب عاييله قوروبلار،عاييله قورماييبلار).بوتون بونلار اونونچون ذؤوق وئريجيدير و بوندان حض آلير.و.هوقونون دا دئديگي كيمي، ” اگر سونسوزلوغون سونونجو حددي اولسايدي او منيم سونونجو حدديم اولاردي ” .بيزديسه بونو قادين ايرراسيونالليغييلا عوض ائتمك اولار. 

  غرب تفككور طرزينده بو تامام فرقليدير.يعني شرقده كي  نين تام  عكسي.عاييله ده ايش بير نؤوع پلانليدير.قادين اؤز كيشيسينه،عاييله سينه واخت آييرير؛بازار گونلريني بازاردا و ياخود باشقا بير يئرده يوخ اؤز عاييله سي نين يانيندا كئچيرير، كينويا ،تئاترا و.س.گئدير،بير سؤزله واختيني تام صرفه لي كئچيرير.بو دا اونون ذؤوقلري. 

  ايسلامي اخلاقا گؤره هر بير قادين كيشيلر كيمي(اونا گؤره كيشيلر كيمي كي،قوروجوسو كيشي اولوب)ايسلامين موسلمان اولماغين 5 شرطيني يئرينه يئتيرمه ليدير.بو ايسلام قانونلاري اوچون آكتوالدير(اصلينده  ” جنّت موقاويله سي نين ” شرطيدير.).اصلينده ايسه هئچ بير قادين اؤزونو چرچيوه ده گؤرمك ايسته مز.خيانت بيزده بيرطرفلي تفككور كيمي قبول اولونور.كيشي خيانت ائده بيلر 3-4 آرواد آلا بيلر آما قادينين 2 اري اولا بيلمز.كيشيده بو نورمال،قاديندا خيانت آدلانير. مگر بو خيانتين اؤزو ايسلامدان قايناقلانميرمي؟ يعني قادين اولماقچون بو قايدالار وار(ايسلامدا).سانكي ايسلام اينسانليق و هومانيزيمين اؤلچو مئعياريني موعينلشديرير.سندن كنارداكي  ” يوخ بو لازيم دئييل ” (فاناتيكلر).

  قادينلار كيشيلردن چوخ قادينلارا ديقت يئتيريرلر.چوخ تئز -تئز  راست گليريك كي،(عادي حال كيمي)كيشيلر قادي نين دوروشونا ماكيياژينا،گئييمينه فيكير بيلديرير.واليدئيينلر ده همچنين آچيق-ساچيق گئيينمگينه و.س.كيمي موداخيله لر ائدير.هئچ اونون كيمليگي اونو ماراقلانديرمير.هئچ فيكيرلشميريك كي،بو  ” قادينين دوشونجه طرزي ” .بونون موداخيله ياخود دا مصلحت اولدوغونو دئمك چتيندير.يقين كي،مجبوريت آدي وئرمك اولار.اصلينده بونلارين هئچ بيري خوشاگلن حال دئييل.سنينچون ياخشي اولان اونونچون نورمال دئييل،عكسينه پيسدير.او اؤزو نيين نه اولدوغونو سئچمه ليدير.او سئچيمه قارشي سئچيم و بئلجه داوام ائتمه ليدير.عكس حالدا بو قادين كؤله ليگينه گتيريب چيخارير. 

  قادين گؤزلليگي 

  قديم يونانيستاندا  قيزلار گيمناسييايا( ” گيمناسي ” قيسا تومانلا گزمك دئمكدير) گئتمه ديكلري و  اوليمپييا اويونلاريندا  ايشتيراك  ائتمه ديكلري  اوچون  اؤز  گؤزل  بدنلريني  خالق   بايراملاريندا  رقصلر  زاماني   نوماييش  ائتديريرديلر.او اوزاق  عصرلرده  بو  هئچ  كسي  تعجوبلنديرمير  و  اوتانديرميردي.اونلار گؤزل و چيلپاق بدندن ذؤوق آليرديلار.بو هئيكلترشليقدا و اينجه صنعتده ده اؤز عكسيني تاپميشدير.جمعيتده قادينين هر هانسي داورانيشي،آچيق-ساچيقليغي، منفي قارشيلانير. 

  بورادان دا گؤروروك كي،اولدن  قادينا موناسيبت بيرطرفلي اولوب.قادينلار گيماسييايا گئتميرديلر بو اؤزو قادينا بيرطرفلي موناسيبتين نتيجه سيدير.ديگر طرفدن اونلارين  ” سويونماسينا “  هئچ كيم محدوديت قويموردو.اونلار اؤز گؤزل حيصه لريني نوماييش ائتديريرديلر.جمعيتده قادينين هر هانسي داورانيشي،آچيق-ساچيقليغي منفي قارشيلانير.اصلينده ايسه قادينين كيمليگيندن آسيلي اولماياراق ياخشي نيي وارسا اونو گؤسترمه ليدير.بلكه ده ائله، بئله اولماليدير.منفي و موثبت كيمي قارشيليقلي تاثير.هره نين اؤز ياناشما طرزي وار.هره بير پريزمادان ياناشير. 

  اينسانلارين  قادين   گؤزلليگينه  مئيلي  ابدي  و  قارشيسي آلينمازدير. بو  فيكري  س.سكيتالئس(S.Skitales  )   اؤزونون     ” ايكار “  حئكايه سينده  پارلاق  شكيلده   ايفاده  ائتميشدير. كند  دميرچيسي   نازار   ائوينه  موختليف   شئيلر   آلماق   اوچون   شهره  گلير   و  بوتون  پوللاريني،   دئمك   اولار   كي، چيني   هئيكلجييه  صرف   ائدير. آروادي   اونون   آلديغي   ايكاري   و   چيلپاق   قيزلاري   گؤروب   برك   غضبله نير:    ” سنين   باشين  خاراب اولوب!…  آبيرسيزين بيري!..   سويدون،   داغيتدين بيزي ” … اوشاقلارين   آياغي يالان، قارني آج…    “  آنالاري نين  گؤز ياشلاريني گؤرن اوشاقلار  دا آغيز -  آغيزا   وئريب  آغلاشيرلار.  ” چيلپاق   آروادلارا “   باخماغي  نازارا قاداغان   ائديرلر.    هئيكلجيگي ده   صانديغا  قويورلار.   نازار  يالنيز بازار    گونلري، آروادي   اوشاقلارلا    كيلسه يه   گئدنده، ايكاري چيخارير و  چينيدن   دوزلديلميش   بو  ميسيلسيز  گؤزل جيزگيلره  اوزون – اوزادي  باخيب  ذؤوق آلير.   ريققتدن   دميرچي نين   اوزونده  تبسسوم،   گؤزلرينده   ياش  گؤرونردي. 

  دوغوردان دا ماراقليدي آروادي و اوشاقلاري كيلسه يه تاپينير،او ايسه گؤزللييه.اونا گؤره ده دئييريك كي، تانري اينسانلاري موختليف ياراتدي.بو موختليفلر ايچينده  “آنتيكوار(antikvar) ” لار دا وار. 

  خورخه لويس بورخئسين ده  ” ديسك “  اثرينده دئييلديگي كيمي.  ” …بو ديسكين بير اوزو  وار.دونيادا ائله بير شئي يوخدور كي،اونون ايكينجي طرفي اولماسين.بو ديسكينسه يالنيز بير طرفي وار. ” بو موختليف ياناشمادان ايره لي گلير.يقين سن ايكينجي طرفي گؤره بيلميرسن(بلكه گؤرمك ايستميرسن؟).قادينا موناسيبتده ده بئله دير. 

  آذربايجان سوسيال موحيطينده قادينا موناسبت نئجه دير؟ بيز ايشله ديريك كي،      ” كيشي كيمي قاديندير ” .نييه آخي قادين كيشي كيمي اولماليدير؟  ” اصل قاديندير”  يوخ. يعني قادين اؤز قادين اولماق ميسسيياسيني بيتيريب ايندي كيشي كيمي اولماليدير؟بيزيم آنلاييشيميزدان بئله چيخير كي،او كيشي نين ده عؤهده ليگيني اؤز اوزرينه گؤتورمه ليدير.يئنه ده ياناشما بيرطرفلي اولور.فيكيرلشيرسن كي اگر قادين كيشي كيمي اولماليديرسا بس كيشي نئجه اولماليدير؟كيشي دئينده عاغليميزا ايلك اؤنجه نه گليرسه بو اونون كودئكسيدير بيزيمچون.بو گئنئتيك كودئكسيسه دييشمك مومكون دئييل.ائله  ” قادين “  دا همچنين. 

  قادينلاريميز نئجه دوشونور؟ بيرينجي نؤوبه ده  ” تكي اره گئديم “  سينديرومو فيكيرلشه بيلميرم كي،بير آذربايجان قادينين بوندان باشقا   شوعاري اولسون.سئومكسه اونلارچون ماشين،پول كيمي شئيلردي.سئومك نئجه اولور بس معنوي يوخسا فيزيكي.يقين كي،آريستوتئلين ده دئديگي كيمي نه ايفراط نه تفريط،ائعتيدال.يعني ايكيسي نين اورتاسي.معنوي گؤزلليك ياخشيدي يوخسا ماددي(خاريجي).هردن فيكيرلشيرسن كي،آيري-آيريليقدا بونلاردان بيري او بيريني اوستله يير.هردن ده دئييرسن كي، معنوي گؤزلليك ياخشيدي، چونكي او، داخيلده اولان ان آزيندان خاريجه نوفوذ ائدير. اينسان بير شئيي سئومكدن آنلايا بيلمز. (İohann Volfqanq Höte) 

  اصلينده قادينين كيم اولدوغونو دئمك چتيندير،خوصوصيله ده بيز كيشيلر اوچون. ” قادين كيمليگي “  مسلسينه دونيا ادبياتي و اينجه صنعتينده موختليف ياناشمالار وار.آما يئنه ده او آچيلماميش سيرردي.ان ماراقلي نومونه لردن بيري كيمي گي دئ موپاسسانين(فرانسيز ادبياتي)  ” قادين اعتيرافيني ” گؤسترمك اولار.  ” …قادينلار دئييرلر كي،عؤمورلرينده بير دفعه  درين ائهتيراسلا سئويرلر.آما من دفعه لرله دليجه سينه سئوميشم… ” .آخي موپاسسان قادين دئييلدي.بونو نئجه دئيه بيلردي؟ قادينلارسا اؤزلريني گيزله دير. مينلرله،مينلرله سيرر بيلينه جك،او گيزلي اوز گؤسترينجه اوزونو (فريد الدين عطار)

  قادين ندير دئينده؟؛اصلينده قادين منيمچون اؤز دوشونجه طرزينده، حياتلا تفككورونو آهنگلشديرن بير وارليقدير كي. بو دا اينسان پرئدمئتيندن كنارا چيخمير.

يازان : خزر شاهپلنگوو 

كوچؤرن : آيدا بيات


آچار سؤزلر : قادین,