اؤزگور قادين

آذربايجان قاديني

"ايشيق" قادين آزادليغي نين بايراقداري

+0 به یه ن

ايشيق قزئتي 

"ايشيق" قادين آزادليغي نين بايراقداري

 قادينلار اوچون ايلك مطبوع اورقان

 روسييادا ايلك قادين نشري هله 18-جي يوزيلده كنياگينيا داشكووانين رئداكتورلوغو ايله چيخان  " Nevinnoye uprajneniya"  ( " معصوم تعليملر " ) درگيسي اولسا دا، قادين حوقوقلاريني مودافيعه  ائدن درگي -  " Soyuz jenşin"  1907-1909-جو ايللرده ايشيق اوزو گؤرموشدو. اونون يازيلاري اساسن قادينلارين سئچكي حوقوقو، جينسلرين حوقوق برابرليگينه  حصر اولونوردو. روسييا توركلري نين ايجتيماعي حياتيندا ايسه ايلك قادين درگيسي 1906-جي ايلين يانواريندا باخچاسارايدا (كيريم) نشره باشلاميشدي.  " عالمي-نيسوان "  آدي ايله چيخان بو نشرين رئداكتورو  " ترجومان "  قزئتي نين رئداكتورو ايسماييل بي قاسپرينسكي نين قيزي شفيقه خانيم ايدي. نشر بير ايل داوام ائتميش، 40-آ ياخين سايي ايشيق اوزو گؤرموشدو. بو عرفه ده عوثمانليدا قادينلار اوچون ايكي نشر - هفته ليك ايللوستراسييالي -  " قادينلار قزئته سي "  و  " نيسوان "  درگيلري چيخيردي. 

      آذربايجانين سووئتلشمه سيندن سونراكي ايلك ايللردن باكيدا  " شرق قاديني "  ( " آذربايجان قاديني " ) درگيسي نشر اولونموش و بو نشر اؤلكه ده قادين مطبوعاتي نين بايراقداري كيمي تقديم اولونموشدو. حالبوكي اوندان اؤنجه بئله بير يؤنده آيريجا نشر -  " ايشيق "  قزئتي اولموشدو. لاكين بو نشر مطبوعات تاريخينده اؤز يئريني توتا بيلمه ميشدي، بو سببدن كي، سووئت دؤنمينده  " بورژوا مطبوعاتي "  كيمي قييمتلنديريليردي. 

      اونون مئيدانا چيخماسيندا اؤتن عصرين اوللرينده يارانميش مونبيت ايجتيماعي شراييط رول اويناميشدي. آرتيق ان موختليف مطبوعات اورقانلاريندا مونتظم اولاراق قادين پروبلئملريني ايشيقلانديريردي. اونلارين آراسيندا  " ترققي "  قزئتي بو مسله ده خوصوصيله سئچيلير، قادينلارين اؤز پروبلئملريني تشكيلاتلار واسيطه سي ايله بيرلشه رك حلل ائده بيله جكلريني، عوثمانلي قادينلاري نين فعاليتيندن نومونه گؤتورمگي تلقين ائديردي. قزئت  " عوثمانلي قادينلاري" ،  " موسلمان خانيملارين ايتتيفاقي " ،  " خاتونلار ايجتيماعي " ،  " خانيملار آراسيندا عوثمانلي ترققي پرور جمعيتي "  سرلؤوهه لي يازيلاريندا مووافيق جمعيتلرين پروقراملاريني دا درج ائتمكله آذربايجانلي قادينلاري تشكيلاتلانماغا ايستيقامتلنديريردي. 

     

 دوز 100 ايل اؤنجه... 

  باكينين 14 موسلمان قادين فعالي بو كيمي يازيلارين تاثيري آلتيندا 1908-جي ايل اوكتيابرين 26-دا روبابه خانيم قاسيمووانين منزيلينده توپلاناراق  " نيجات "  معاريف جمعيتي نين قادين شؤعبه سيني آچماق باره ده قرار قبول ائتميشديلر. بونلار حنيفه خانيم مليكووا، روبابه خانيم قاسيمووا، خديجه خانيم علي بيووا، امينه خانيم افندي يئوا، شرقيييه خانيم آخوندووا، سكينه خانيم آخوندووا، صبيره خانيم عبدول رحمان، سارا خانيم وزيرووا، امينه خانيم تانري قولي يئوا، خورشود خانيم وزيرووا، سلطنت خانيم اميرجانووا، رحيله خانيم حاجي بابابيووا، قريب سولتان خانيم خانلارووا و آيشه خانيم حاجي قاسيمووا ايدي. شؤعبه  اؤز قارشيسينا تحصيل آلماق ايسته ين موسلمان قيزلارا كؤمك مقصديني قويموشدو. بو جمعيتين عوضوو اولان خديجه خانيم علي بيووا 1911-جي ايلده  " ايشيق "  آدلي ايلك قادين مطبوعاتينين ياراديجيلاريندان بيري و رئداكتورو اولدو. 

       " ايشيق " -ين ايلك سايي 1911-جي ايل يانوارين 22-ده چيخميش، نشري 1912-جي ايلين سونونادك داوام ائتميش، بو مودتده اونون 68 نؤمره سي بوراخيلميشدير. قزئتين بو كيمي بؤلمه لري واردي: تعليمي-نيسوان (قادينلارين تعليمي)؛ وظايئف-بئيتيييه (ميشت مسله لري)؛ حوقوقي-موسلومه - (موسلمان قادينين حوقوقو) و يا باجيلاريما بير نئچه سؤز؛ طبابته داير؛ ادبيات؛ ائودارليق؛ خبرلر؛ ائلانلار. 

      رئداكتور خديجه علاالدين قيزي علي بيووا آذربايجانين ضيالي قادينلاريندان ايدي. تيفليسده 1884-جو ايلده روحاني عاييله سينده دوغولموشدور. 

  ايلك تحصيليني روس قيز گيمنازيياسيندا آلميش، سونرا زاقافقازييا اولگينسكايا ماماليق اينستيتوتوندا اوخوموشدور. حوقوقشوناس موصطافا بي علي بيوولا عاييله قورموشدور. آذربايجان قادينلاري نين حياتيندا، قادين خئيريييه جمعيتلري نين ايشينده ياخيندان ايشتيراك ائديردي.  " ايشيق "  قزئتي فعاليتيني دايانديراندان سونرا شكييه كؤچرك حكيم-گينئكولوق ايشله ميش، عؤمرونون سونونا ياخين باكييا قاييتميشدير. 1961-جي ايلده بورادا وفات ائتميشدير. 

       " ايشيق " -ين ناشيري موصطافا بي ميرزه جاببار بي اوغلو علي بيوو 1872-جي ايلده شكيده دوغولموشدور. ايلك تحصيليني شكيده آلميش، تيفليس گيمنازيياسيندا اوخوموشدور. حوقوقشوناس، وكيل، ژورناليست كيمي تانينيردي. باكيدا 1937-جي ايلده حبس ائديلميش، بعضي معلوماتلارا گؤره، 1943-جو ايلده كونسلاگئرده هلاك اولموشدور. 

      پئداقوق نابات نريمانووا، حكيم امينه خانيم باتريشينا، چايقيراقلي حيات خانيم، حليمه خاتون آخوندووا، خورامان رحيم بي زاده، اونون آناسي آسيا آخوندووا، مارال خانيم نبي زاده و باشقالاري قزئته تئز-تئز مقاله لر، شئعيرلر گؤندرير، قادينلارين آجيناجاقلي حياتيندان سؤز آچيرديلار.  " ايشيق "  قزئتينده آخوند، موللا و قازيلار دا چيخيش ائتميشلر. موصطافا بي علي بيوو قزئته هم روس، هم ده آذربايجان ديللرينده مقاله لر يازيردي. 

     

 قادينلار نه لردن يازيرديلار؟ 

      قزئتين صحيفه لرينده قادين حوقوقونا داير ضيديتلي يازيلار دا، قادينلاري علم، تحصيل آردينجا گئديب دؤرد ديوار آراسيندان چيخماغا سسله ين يازيلار دا درج ائديليردي. مثلا، ايسماييل بي علي ياروو قادينلارا ايضاح ائديردي كي، اونلار دا كيشيلرله عئيني مؤوقئع توتا بيلرلر. او، كيشيلره اوز توتوب دئييردي: 

       " بو واختا قدر او بيچاره لري اؤز ظولمونوز ايله سؤيوب اونلاردا اولان بوتون حيسسي-اينسانيتي اؤلدوردوز. دخي بسدير اونلاري ديلي باغلي حئيوان درجه سينه گتيردينيز. ... نه قدر كي، آروادلار آخوند، حاجي، موللا بابانين و اونون كيمي حضرتلرين شريعتدن خاريج حؤكملري ايله دولانارسا، هرگيز دئمك اولماز كي، موسلمان ميلتي ترققي ائديب غئيري-ميلتلر كيمي سعادته يئته جكدير " . حليمه خاتون آخوندووا اؤز مقاله لرينده قادينين كؤله وضعيتي نين كؤكلريني آختاريب تاپماغا چاليشيردي. او، عاييله ده قيزلارين سئويلمه ديگيني، آزياشلي قيزلارين اره وئريلمه سيني تنقيد ائديردي. 

      حليمه خاتون قادينلاري اؤز حوقوقونو باشا دوشمه يه چاغيريردي:  " باجيلاريم، غئيرت واختيدير... بيزلره علم لازيمدير. بوندان اؤترو اوخويوب، اوخودوب، تربييه آليب، تربييه وئرمك لازيمدير. بيزلره علم لازيمدير. علم... علم... علم... " . او، ظولمه، حاقسيزليغا قارشي چيخاراق:  " اينسان اولدوغوموز حالدا بيزيمله اينسان كيمي رفتار ائديلمه ليدير " ، - دئييردي. 

       " باجيلاريما بير نئچه سؤز "  باشليغيندا چايقيراقلي حيات خانيم آلوولو مقاله لرله چيخيش ائديردي.  " قيز خئيلاغي نين اوخوماق نيينه لازيمدير، بير ناماز سوره سيني بيلدي بسدير "  دئينلره قارشي چيخاراق باجيلاريني  " ايستيبداد آلتيندان آزاد اولماغا، حركته گلمه يه "  چاغيريردي. 

      قادينلار رئداكسييايا گؤندرديكلري مكتوبلاريندا اؤز حوقوقسوز وضعيتلريندن شيكايتله نير، تحصيل، مكتب طلب ائديرديلر.. 

   آمالييا قاسيمووا

كؤچورن : آيدا بيات

قايناق : آينا آز

 

   


آچار سؤزلر : قادین,